Büyükşehir belediyelerinde iş sağlığı ve güvenliği sorunlarının tespiti
YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ - 2016
Danışman: Yrd. Doç, Dr. Rüştü UÇAN - Yrd. Doç, Dr. Esin TÜMER
Dünyada yerelin merkez karşısında önemli bir ivme kazandığı günümüzde, yerel yönetimlere düşen görev, yetki ve sorumluluklar da bu duruma paralel artış göstermiştir. Yerel yönetim kavramı, evrensel gelişmeler ile birlikte içerik olarak her geçen gün zenginleşiyor. Yerel yönetimlere hizmet verdikleri coğrafyada; alt yapı ve üst yapının gelişimine yönelik yüklenen görev, yetki ve sorumluluklar, bu kuruluşların iş yükünü azami ölçüde arttırmıştır. Bu kuruluşların iş yükündeki artış, insani, hukuki, siyasi, idari ve toplumsal yönü olan bir başka olgunun ön plana çıkmasına neden olmuştur. Bu olgu yerel yönetimler açısından “iş sağlığı ve güvenliği” olarak ifade edilebilir.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile; kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar kanun kapsamına alındı, Bütün işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamları oluşturulması şartı getirildi.
Yasa; büyükşehir belediyeleri ile diğer belediyelerin yanında diğer kamu kurum ve kuruluşlarının tümünde bütün işverenlere risk analizi yapma ve gerekli önleyici tedbirleri alma ve uygulama sorumluluğu vermektedir. Yasa ile bu kurum ve kuruluşlar açısından bütün çalışanlarına hem sağlık; hem de güvenli iş hizmetlerinin verilmesi yükümlülüğü getirilmektedir. İş Sağlığı ve güvenliği alanına özel bir yasal düzenlemenin olmasının ötesinde yeni kanun, öteden beri olmayan bazı yenilikleri de içermektedir.
Büyükşehir belediyesi ve yerel yönetimlerde bütün çalışanların sağlık gözetimini yapmakla yükümlü hale gelmekte, çalışanlarını bilgilendirme ve eğitme ödevi ve sorumluluğunu taşımaktadır. İş sağlığı ve güvenliği yasası işverenlerin sorumluluklarını yerine getirmemesi halinde uygulanacak idari para cezalarını da güçlendirmekte ve daha etkili hale getirmektedir.
Bu çalışmada büyükşehir belediyeleri için henüz yeni bir kavram ve alan olan “İş Sağlığı ve Güvenliği” çalışmalarında karşılaşılan sorunların tespit edilmesi hedeflendi.
Anahtar Sözcükler: Yerel Yönetim, Büyükşehir Belediyesi, İş Sağlığı ve Güvenliği
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışma Türkiye Genelinde Büyükşehir Belediyelerini kapsamakta olup, Büyükşehir Belediyelerinde görev yapan İş Sağlığı ve Güvenliği Şube Müdürleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Sorumluları, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanları, İşyeri Hekimleri ile yüz yüze görüşme, telefon ile görüşme ve e-mail adresleri üzerinden iletişim kurulmuştur. Bu kapsamda bahsi geçen “Büyükşehir Belediyelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği alanında çalışan yetkililere; iş sağlığı ve güvenliği alanında yaşadıkları en önemli 3 sorunu” belirleyip e-mail ile geri dönüş yapmaları talep edilmiştir.
İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarında yaşadıkları sorunlar ile ilgili 26 Büyükşehir Belediyesinden geri dönüş olmuştur. Bunlar; Ankara Büyükşehir Belediyesi, Antalya Büyükşehir Belediyesi, Aydın Büyükşehir Belediyesi, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Denizli Büyükşehir Belediyesi, Erzurum Büyükşehir Belediyesi, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, Hatay Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Konya Büyükşehir Belediyesi, Manisa Büyükşehir Belediyesi, Mardin Büyükşehir Belediyesi, Mersin Büyükşehir Belediyesi, Muğla Büyükşehir Belediyesi, Ordu Büyükşehir Belediyesi, Sakarya Büyükşehir Belediyesi, Samsun Büyükşehir Belediyesi, Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi, Trabzon Büyükşehir Belediyesi ve Van Büyükşehir Belediyesi şeklinde sıralanbilir.
İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarında yaşanan 168 sorun analiz edildi. Sorunlar gruplara ayrıldı ve 14 ana başlık altında sınıflandırıldı.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışmada bilimsel bilginin elde edilebilmesi için farklı bilimsel yöntemler kullanılarak Büyükşehir belediyeleri açısından İş sağlığı ve güvenliği alanında hukuki, yönetsel, mali, sosyo psikolojik ve bilişsel-teknolojik düzlemde yaşanan sorunlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu sorunlar kapsamında büyükşehir belediyelerinin iş sağlığı ve güvenliği alanında daha etkin çözümler üretebilmesi için
1. Hukuki Alanda Yapılması Gereken İşlemler
Merkezi yönetim tarafından büyükşehir belediyelerinin karşılaştığı sorunların aşılabilmesi için etkin bir iletişim ağının kurulması;
Yönetişimci yaklaşım ile hareket edilerek bundan sonra yapılacak düzenlemelerde yerel yönetimlerinde görüşlerinin alınmasının sağlanması;
Tehlike sınıflandırmasına göre merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki görev yetki ve kaynak bölüşümünün hukuki altlığının tekrar oluşturulması;
Nace kodlarına dair belediyelerin karşılaştığı sorunlar göz önünde bulundurularak hukuki düzenlemelerin yapılmasının sağlanması;
Alt işveren ve asıl işveren arasındaki ilişkinin iş sağlığı ve güvenliği açısından kuvvetlendirilmesine yönelik hukuki önlemlerin güçlendirilmesi;
İşçi, memur vb. ayrımlar bir kenarıya bırakılarak benimsenmiş olan çalışan kavramının güçlendirilmesine yönelik hukuki altlığın tekrar revize edilmesi ve niceliksel ya da niteliksel tüm tasniflerin bu düzlemde ele alınmasının sağlanması;
2.Yönetsel Düzleme Yönelik Yapılması Gerekenler
Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında iş sağlığı ve güvenliğine yönelik görev, yetki, sorumluluk ve kaynakların desantralize edilmesinin sağlanması
İş Sağlığı ve Güvenliği alanında etkin ve tarafsız bir yönetsel yapının oluşturulması için İş Sağlığı ve Güvenliği Üst Kurulu’nun kurulması;
Büyükşehir Belediyelerinin içerisinde kurmay yetki kullanan İş Sağlığı ve Güvenliği Organizasyonunun tepe yönetimine bağlanmasının sağlanması;
İş sağlığı ve güvenliği’ ne yönelik tüm büyükşehir belediyelerinde kurumsal yapılanmaya gidilerek matriks tipi bir örgüt modeli ile bu birimin yapılanmasının sağlanması;
Büyükşehir Belediyeleri içerisinde hizmet veren altyapı ve ulaşım koordinasyon birimlerine İş Sağlığı ve Güvenliği alanından temsilcilerin dahil edilmesi;
İş sağlığı ve güvenliği kurulları ile ilgili alt işveren ve asıl işvereni içerisine alan bütünlükçü bakışın sağlanması;
İşveren, işveren vekili ve bunların kimler olacağının açıkça ifade edilmesi;
İş sağlığı ve güvenliği birimi tarafından tespit edilen sorunların hızlı şekilde çözülebilmesi için destek hizmetlerinde güçlü bir yapılanmanın oluşturulması
3.Mali Alanda Yapılması Gerekenler
İş sağlığı ve güvenliği biriminin tespit ettiği sorunların ivedilikle karşılanmasına yönelik bütçenin ayrılması ve destek hizmetlerinde bu alana yönelik mali boyutun güçlendirilmesi
İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında yanlış eksik ya da sorumsuz davranan yöneticilere verilecek cezaların kim tarafından karşılanacağının belirlenmesi
Hizmetlerin ihale ile veya Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri tarafından gördürülmesi halinde ortaya çıkan mali külfetler ile idarenin kendisi tarafından ortaya çıkan mali külfetlerin etkin bir şekilde analiz edilmesi
Hizmetlerin ihale ile gördürülmesi halinde şartnamenin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun şekilde yapılandırılmasının sağlanması
4.Sosyo-Psikolojik Alanda Yapılması Gerekenler
İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında ortaya çıkan olumsuz sonuçların toplumsal anlamda çok büyük kırılmaları beraberinde getirdiğinin tüm yönetici ve personel tarafından kabullenilmesini sağlayacak programların gerçekleştirilmesi
Sosyo psikolojik olarak toplumda var olan ve önlem alınmadan yapılan işlerin bir saygınlık ve cesaret gösterisi gibi algılanmasına yönelik bilincin değiştirilmesine yönelik programların gerçekleştirilmesi (örnek: önlem alınmadan yüksekte çalışılması, emniyet kemerinin takılmaması vb)
Tepe yönetimi başta olmak üzere tüm yönetici personelin iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarını içselleştirmesine yönelik programların uygulanması
Personelin iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarını içselleştirmesine yönetlik programların uygulanması
Kurumsal kültürün bahsi geçen program ve çalışmalar ile dönüştürülmesinin sağlanarak daha büyük maliyetlerin ve telafisi güç ve imkansız durumların oluşmasının engellenmesi
5.Bilişsel-Teknolojik Alanda Yapılması Gerekenler
Tüm büyükşehir belediyelerinin kullanabilecekleri ortak bir iş sağlığı ve güvenliği yazılımına geçilmesi
Nace kodları ile ilgili büyükşehir belediyelerinin edilgen yapısı dönüştürülerek daha etkin oldukları bir yazılımın gerçekleştirilmesi;
Memur işçi vb. tüm personeli içine alan güçlü bir iş sağlığı ve güvenliği yazılımının devreye sokulabilmesi için başta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Olmak üzere İçişleri Bakanlığı vb. bakanlıkların ortak veri tabanı oluşturmasının sağlanması
Şeklinde sıralanabilir. Bahsi geçen sorunlara yönelik yukarıda alınması gerekli tedbirlerin alınabilmesi için büyükşehir belediyelerinin ortaklaşa ya da Türkiye Belediyeler Birliği ile birlikte merkezi yönetim nezdinde daha fazla girişimde bulunması etkin sonuçların alınmasını hızlandıracaktır.